Αν ρωτούσαμε έναν οποιονδήποτε άνθρωπο στους δρόμους του Λονδίνου, της Νέας Υόρκης, της Αθήνας, του Μπανγκόκ, ή του Ρίο ντε Τζανέιρο για την ουσία της παγκοσμιοποίησης, η απάντηση του θα περιλάμβανε κατά πάσα πιθανότητα κάποια αναφορά στις αυξανόμενες μορφές πολιτικής και οικονομικής αλληλεξάρτησης που τροφοδοτούνται από «νέες τεχνολογίες», όπως οι προσωπικοί υπολογιστές, το Διαδίκτυο, τα κινητά τηλέφωνα, οι συσκευές τηλεειδοποίησης, συσκευές φαξ, πιλότοι παλάμης, ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές, τηλεοράσεις υψηλής ευκρίνειας, οι δορυφόροι, τα αεροπλάνα τζετ, τα διαστημικά λεωφορεία, και τα σούπερ τάνκερς. Όμως, η τεχνολογία παρέχει μόνο μια μερική εξήγηση για την ύπαρξη των σύγχρονων μορφών της παγκοσμιοποίησης. Ωστόσο, θα ήταν ανόητο να αρνηθούμε ότι αυτές οι νέες καινοτομίες έχουν διαδραματίσει έναν κρίσιμο ρόλο στη δημιουργία, τον πολλαπλασιασμό, την επέκταση και την εντατικοποίηση των παγκόσμιων κοινωνικών διασυνδέσεων και των ανταλλαγών. Το Διαδίκτυο, ιδίως, έχει καταλάβει καίρια θέση στη διευκόλυνση της παγκοσμιοποίησης μέσα από τη δημιουργία του World Wide Web που συνδέει δισεκατομμύρια ιδιώτες, ιδιωτικές οργανώσεις και κυβερνήσεις. Δεδομένου ότι οι περισσότερες από αυτές τις τεχνολογίες υπάρχουν εδώ και λιγότερο από τρεις δεκαετίες, φαίνεται να έχει νόημα να συμφωνήσει κανείς τους σχολιαστές οι οποίοι ισχυρίζονται ότι η παγκοσμιοποίηση είναι, πράγματι, ένα νέο φαινόμενο.
Την ίδια στιγμή, όμως, η ίδια η λέξη “παγκοσμιοποίηση” υπογραμμίζει τον δυναμικό χαρακτήρα του φαινομένου. Η ενίσχυση της παγκόσμιας αλληλεξάρτησης και τη γενική αύξηση της συνειδητοποίησης της εμβάθυνσης της παγκόσμιας διασύνδεσης είναι προοδευτικές διεργασίες με βαθιές ιστορικές ρίζες. Για παράδειγμα, οι μηχανικοί που ανέπτυξαν φορητούς υπολογιστές και υπερηχητικά αεροπλάνα τζετ πάτησαν στους ώμους των προηγούμενων καινοτόμων που δημιούργησαν την ατμομηχανή, το εκκοκκιστήριο βάμβακος, τον τηλέγραφο, το φωνογράφο, το τηλέφωνο, τη γραφομηχανή, τον κινητήρα εσωτερικής καύσης, καθώς και ηλεκτρικές συσκευές. Τα προϊόντα αυτά, με τη σειρά τους, οφείλουν την ύπαρξή τους παλαιότερες τεχνολογικές εφευρέσεις, όπως το τηλεσκόπιο, η πυξίδα, οι υδραυλικοίτροχοί, οι ανεμόμυλοι, το μπαρούτι, η τυπογραφίας, και τα ποντοπόρα πλοία. Για να αναγνωρίσει την πλήρη ιστορική καταγραφή, φτάνουμε ακόμη πιο πίσω σε τέτοια βαρυσήμαντα τεχνολογικά και κοινωνικά επιτεύγματα όπως η παραγωγή χαρτιού, η ανάπτυξη της γραφής, η εφεύρεση του τροχού, η εξημέρωση των άγριων φυτών και ζώων, η εμφάνιση της γλώσσας , και, τέλος, η αργή εξωτερική μετανάστευση των αφρικανών προγόνων μας στην αυγή της ανθρώπινης εξέλιξης.
Έτσι, η απάντηση στο ερώτημα αν η παγκοσμιοποίηση αποτελεί ένα νέο φαινόμενο εξαρτάται από το πόσο μακριά είμαστε διατεθειμένοι να επεκτείνουμε την αλυσίδα της αιτιώδους συνάφειας που οδήγησε σε αυτές τις πρόσφατες τεχνολογίες και κοινωνικές ρυθμίσεις που οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν έρθει να συνδέσει με αυτόν τον σύγχρονο όρο. Μερικοί μελετητές συνειδητά περιορίζουν την ιστορική έκταση της παγκοσμιοποίησης τις τελευταίες τέσσερις μεταβιομηχανικές δεκαετίες, προκειμένου να συλλάβουν τα σύγχρονα χαρακτηριστικά της. Άλλοι είναι πρόθυμοι να επεκτείνουν αυτό το χρονοδιάγραμμα ώστε να συμπεριλάβει τις ρηξικέλευθες εξελίξεις του 19ου αιώνα. Ακόμα άλλοι υποστηρίζουν ότι η παγκοσμιοποίηση αποτελεί πραγματικά τη συνέχιση και επέκταση των πολύπλοκων διαδικασιών που άρχισαν με την ανάδυση της νεωτερικότητας και του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος περίπου πέντε αιώνες πριν. Και λίγα εναπομείναντες ερευνητές αρνούνται να περιοριστεί η παγκοσμιοποίηση σε χρονικές περιόδους που μετρώνται σε απλές δεκαετίες ή αιώνες. Αντίθετα, προτείνουν ότι αυτές οι διαδικασίες έχουν εξελιχθεί εδώ και χιλιετίες.
Δεν υπάρχει αμφιβολία, κάθε μία από αυτές τις εναλλακτικές προσεγγίσεις περιέχει σημαντικές ιδέες. Οι υποστηρικτές της πρώτης προσέγγισης έχουν παρατάξει εντυπωσιακές αποδείξεις για την άποψή τους ότι η δραματική επέκταση και επιτάχυνση των παγκόσμιων ανταλλαγών από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 αποτελεί ένα ποιοτικό άλμα στην ιστορία της παγκοσμιοποίησης. Οι υποστηρικτές της δεύτερης άποψη τονίζουν σωστά τη σφιχτή σύνδεση μεταξύ των σύγχρονων μορφών της παγκοσμιοποίησης και της έκρηξης της τεχνολογίας είναι γνωστή ως η Βιομηχανική Επανάσταση. Οι εκπρόσωποι της τρίτης προοπτικής ορθώς επισημαίνουν τη σπουδαιότητα της συμπίεσης του χωροχρόνου που σημειώθηκε κατά τον 16ο αιώνα. Τέλος, οι συνήγοροι της τέταρτης προσέγγισης στηρίζονται σε ένα μάλλον λογικό επιχείρημα, όταν επιμένουν ότι οποιαδήποτε πραγματικά ολοκληρωμένη υπόψη της παγκοσμιοποίησης υπολείπεται θλιβερά χωρίς την ενσωμάτωση των αρχαίων εξελίξεις και της διαρκούς δυναμικής εξέλιξης στην πλανητική ιστορία μας.
Ενώ η σύντομη χρονολόγηση που περιγράφεται παρακάτω είναι αναγκαστικά αποσπασματική και γενική, ωστόσο μας δίνει μια καλή αίσθηση ότι η παγκοσμιοποίηση είναι τόσο παλιά όσο η ίδια η ανθρωπότητα. Αυτή η σύντομη ιστορική απεικόνιση προσδιορίζει πέντε διαφορετικές ιστορικές περιόδους που χωρίζονται μεταξύ τους με σημαντικές επιταχύνσεις στο ρυθμό των κοινωνικών ανταλλαγών, καθώς και διεύρυνση του γεωγραφικού πεδίου εφαρμογής τους. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου ότι η χρονολόγηση αυτή δεν συνεπάγεται κατ ‘ανάγκη ένα γραμμικό ξεδίπλωμα της ιστορίας, ούτε υποστηρίζει μία συμβατική ευρωκεντρική προοπτική της παγκόσμιας ιστορίας. Γεμάτη απρόβλεπτες εκπλήξεις, βίαιες ανατροπές, ξαφνικά σημεία στίξης, και δραματικές ανατροπές, η ιστορία της παγκοσμιοποίησης έχει εμπλέξει όλες τις μείζονες περιφέρειες και τους πολιτισμούς του πλανήτη μας.
Έτσι, επιβάλλεται να απέχουμε από την υιοθέτηση ντετερμινιστικών ιδεών του «αναπόφευκτου» και «μη αναστρέψιμου», σχετικά με την παγκοσμιοποίηση. Ωστόσο, είναι σημαντικό να σημειωθεί η εμφάνιση των σημαντικών τεχνολογικών και κοινωνικών αλμάτων στην ιστορία που έχουν ωθήσει την ένταση και την παγκόσμια εμβέλεια των διαδικασιών αυτών σε νέα επίπεδα. Προσεγγίζοντας την χρονολόγηση της παγκοσμιοποίησης με αυτές τις επισημάνσεις κατά νου, θα είμαστε σε θέση να εκτιμήσουμε τόσο την καινοτομία της κάθε περιόδου όσο και τη συνέχεια του ίδιου του φαινομένου.
Διεθνης Οικονομικη 