Στη διάλεξη αυτή διερευνούμε το πως οι εξωτερικές οικονομίες κλίμακας μπορούν να καθορίσουν το διεθνή καταμερισμό της παραγωγής και του εμπορίου.
Οικονομίες κλίμακας υπάρχουν όταν η παραγωγή γίνεται πιο αποτελεσματική καθώς μεγαλώνει η κλίμακα της παραγωγής. Με οικονομίες κλίμακας, ο διπλασιασμός των ποσοτήτων των συντελεστών παραγωγής θα οδηγεί σε υπερδιπλασιασμό του παραγωμένου προϊόντος. Εναλλακτικά, όταν υπάρχουν οικονομίες κλίμακας, το κατά μονάδα κόστος παραγωγής μειώνεται όσο αυξάνεται η κλίμακα της παραγωγής.
Εξωτερικές Οικονομίες Κλίμακας παρουσιάζονται όταν το κατά μονάδα κόστος παραγωγής εξαρτάται αρνητικά από το μέγεθος του κλάδου και όχι το μέγεθος της επιχείρησης. Εσωτερικές Οικονομίες Κλίμακας παρουσιάζονται όταν το κατά μονάδα κόστος παραγωγής εξαρτάται αρνητικά από το μέγεθος της επιχείρησης και όχι του κλάδου. Οι Εσωτερικές Οικονομίες Κλίμακας οδηγούν σε ατελή ανταγωνισμό (μονοπώλια ή ολιγοπώλια), κάτι που θα διερευνήσουμε στην επόμενη διάλεξη, ενώ οι Εξωτερικές Οικονομίες Κλίμακας είναι συμβατές και με ανταγωνιστικούς κλάδους.
Γιατί συμβαίνει συχνά να πέφτει το κόστος παραγωγής ενός κλάδου, όταν οι επιχειρήσεις του κλάδου είναι γεωγραφικά συγκεντρωμένες σε μία περιοχή; Γιατί υπάρχουν εξωτερικές οικονομίες κλίμακας; Το ερώτημα αυτό το έθεσε πρώτος και το απάντησε ο Alfred Marshall.
Υπάρχουν τουλάχιστον τρεις λόγοι.
1. Το εργατικό δυναμικό της περιοχής (ή χώρας) εξειδικεύεται στις διαδικασίες παραγωγής του συγκεκριμένου κλάδου γίνεται πιο αποτελεσματικό στην παραγωγή, λόγω της συσσώρευσης εμπειρίας και γνώσης, και αυτό μειώνει το κόστος παραγωγής.
2. Δημιουργούνται εξειδικευμένοι προμηθευτές πρώτων υλών και εξαρτημάτων που λόγω εξειδίκευσης παράγουν πιο αποτελεσματικά και προμηθεύουν όλες τις επιχειρήσεις του κλάδου με χαμηλό κόστος
3. Διευκολύνεται η μεταφορά και διάχυση τεχνογνωσίας η οποία βελτιώνει τις διαδικασίες της παραγωγής και μειώνει το κόστος, λόγω της εγγύτητας μεταξύ των επιχειρήσεων, των διαπροσωπικών σχέσεων των εργαζομένων και της άτυπής ανταλλαγής πληροφοριών.
Σε κλάδους που χαρακτηρίζονται από αύξουσες αποδόσεις κλίμακας λόγω εξωτερικών οικονομιών, η εξειδίκευση που προκύπτει από το ελεύθερο διεθνές εμπόριο είναι απόλυτη. Οι χώρες με υψηλό κόστος και τιμές την εποχή της απελευθέρωσης οδηγούνται σε απόλυτη συρρίκνωση της παραγωγής τους στο συγκεκριμένο κλάδο, και η διεθνής παραγωγή μετακινείται στις χώρες που έχουν χαμηλές τιμές την εποχή της απελευθέρωσης του διεθνούς εμπορίου.
Ο λόγος είναι ότι με την απελευθέρωση του διεθνούς εμπορίου, η διεθνής ζήτηση προσανατολίζεται προς τις χώρες που χαρακτηρίζονται από χαμηλές τιμές. Καθώς αυτές αυξάνουν την παραγωγή τους το κόστος παραγωγής μειώνεται και κατά συνέπεια οι τιμές τους μειώνονται ακόμη περισσότερο. Αυτό προκαλεί ακόμη μεγαλύτερη επέκταση της ζήτησης για τα προϊόντα τους, η οποίο οδηγεί σε περαιτέρω πτώση του κόστους και των τιμών τους, έως ότου οι τιμές εξισορροπηθούν στο επίπεδο όπου το σύνολο της παραγωγής τους ισούται με την παγκόσμια ζήτηση.
Από την άλλη, οι χώρες που χαρακτηρίζονται από υψηλές τιμές την εποχή της απελευθέρωσης του διεθνούς εμπορίου αναγκάζονται να μειώσουν την παραγωγή τους λόγω μεταστροφής της ζήτησης προς τις χώρες που έχουν χαμηλές τιμές. Αυτό οδηγεί σε αύξηση του κόστους και των τιμών τους, περαιτέρω συρρίκνωση της ζήτησης για τα προϊόντα τους, περαιτέρω συρρίκνωση της παραγωγής τους και τελικά σε απόλυτη συρρίκνωση του παραγωγικού αυτού κλάδου.
Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτό δεν σημαίνει ότι η παραγωγή συγκεντρώνεται στις χώρες που μπορούν να παράγουν στην κλίμακα αυτή με το χαμηλότερο δυνατό κόστος. Η παραγωγή συγκεντρώνεται στις χώρες που έχουν πλεονέκτημα τιμής την εποχή της απελευθέρωσης του διεθνούς εμπορίου, ανεξάρτητα από το αν το κόστος παραγωγής τους είναι δυνητικά το χαμηλότερο σε σχέση με άλλες χώρες. Μπορεί μια χώρα να έχει σχετικά χαμηλές τιμές την εποχή της απελευθέρωσης του διεθνούς εμπορίου λόγω υψηλής εσωτερικής ζήτησης για τα προϊόντα του κλάδου, παρά το ότι για τη συγκεκριμένη κλίμακα παραγωγής έχει υψηλότερο κόστος από μία άλλη χώρα. Ακόμη και σε αυτή την περίπτωση, λόγω της μείωσης του κόστους παραγωγής που προκαλείται από την αύξηση της κλίμακας παραγωγής, η απελευθέρωση του διεθνούς εμπορίου οδηγεί το σύνολο της διεθνούς παραγωγής να συγκεντρωθεί στην χώρα αυτή σχετικά υψηλότερου κόστους.
Η συγκέντρωση της παραγωγής σε συγκεκριμένες χώρες όταν υπάρχουν εξωτερικές οικονομίες κλίμακας δεν σημαίνει ότι η παραγωγή συγκεντρώνεται στις χώρες που μπορούν να παράγουν στην κλίμακα αυτή με το χαμηλότερο δυνατό μοναδιαίο κόστος.
Η παραγωγή συγκεντρώνεται στις χώρες που έχουν πλεονέκτημα τιμής την εποχή της απελευθέρωσης του διεθνούς εμπορίου, ανεξάρτητα από το αν το μοναδιαίο κόστος παραγωγής τους είναι δυνητικά το χαμηλότερο σε σχέση με άλλες χώρες.
Μπορεί μια χώρα να έχει σχετικά χαμηλές τιμές σε ένα κλάδο την εποχή της απελευθέρωσης του διεθνούς εμπορίου, λόγω υψηλής εσωτερικής ζήτησης για τα προϊόντα του κλάδου, παρά το ότι για τη συγκεκριμένη κλίμακα παραγωγής έχει υψηλότερο κόστος από μία άλλη χώρα.
Ακόμη και σε αυτή την περίπτωση όμως, λόγω της μείωσης του κόστους παραγωγής που προκαλείται από την αύξηση της κλίμακας παραγωγής, η απελευθέρωση του διεθνούς εμπορίου οδηγεί το σύνολο της διεθνούς παραγωγής να συγκεντρωθεί στην χώρα αυτή του σχετικά υψηλότερου κόστους, καθώς η μεταστροφή προς τα προϊόντα της λόγων των χαμηλότερων τιμών τους, οδηγεί σε αύξηση της κλίμακας παραγωγής της και συνακόλουθη μείωση του κόστους παραγωγής και των τιμών της σε σχέση με άλλες χώρες. Έτσι, ενώ μία άλλη χώρα μπορεί να έχει δυνητικά χαμηλότερο κόστος σε σχέση με αυτήν, δεν μπορεί να παράγει στην κλίμακα παραγωγής που θα εξασφάλιζε αυτό το χαμηλότερο κόστος. Αν αρχίσει να παράγει σε μικρή κλίμακα παραγωγής, το κόστος της θα είναι ασύμφορο και έτσι δεν θα μπορέσει να συνεχίσει να παράγει, πόσο μάλλον να αυξήσει την κλίμακα της παραγωγής της.
Αυτό δίνει ένα σημαντικό πλεονέκτημα στις χώρες και τις περιοχές που παράγουν σε μεγάλη κλίμακα.
Συμπερασματικά, η διάρθρωση του διεθνούς εμπορίου μπορεί να είναι αποτέλεσμα συγκριτικών πλεονεκτημάτων τα οποία προκύπτουν από εξωτερικές οικονομίες κλίμακας.
Οι οικονομίες κλίμακας δίνουν στις διάφορες χώρες ένα κίνητρο εξειδίκευσης το οποίο ενισχύεται καθώς αυξάνεται η κλίμακα της παραγωγής τους.
Αυτό συνεπάγεται μεγαλύτερη απόκλιση των παραγωγικών προτύπων μεταξύ των χωρών από ό,τι προβλέπουν τα ανταγωνιστικά υποδείγματα τα οποία βασίζονται σε φθίνουσες αποδόσεις κλίμακας.
Πολλοί κλάδοι οι οποίοι χαρακτηρίζονται από εξωτερικές οικονομίες κλίμακας τείνουν να συγκεντρώνονται σε συγκεκριμένες χώρες ή γεωγραφικές περιοχές λόγω ιστορικών συγκυριών οι οποίες οδήγησαν στην αρχική τους επέκταση, η οποία παγιοποιήθηκε λόγω των εξωτερικών οικονομιών που δημιουργήθηκαν.
Οι εξωτερικές οικονομίες κλίμακας επίσης εξηγούν την ανάπτυξη των πόλεων, δηλαδή τη συγκέντρωση της οικονομικής δραστηριότητας και του πληθυσμού σε μεγάλα αστικά κέντρα.
Σύνδεσμος στις Διαφάνειες της Διάλεξης
Τα Δόντια της Τίγρης: Πως η Qiaotou Κυριάρχησε στην Παγκόσμια Παραγωγή Κουμπιών
Ένα Ενδιαφέρον Άρθρο του Economist: Tο Τέλος της Φθηνής Κίνας
Διδακτικά Εγχειρίδια
Κεφάλαιο 8 στο Αλογοσκούφη Γ. Διεθνής Οικονομική και Παγκόσμια Οικονομία
Κεφάλαιο 7 στο Krugman et al Διεθνής Οικονομική: Θεωρία και Πολιτική
Διεθνης Οικονομικη 