Είδαμε από την ανάλυση του υποδείγματος του Ricardo ότι το διεθνές εμπόριο είναι επωφελές για όλες τις χώρες που μετέχουν σε αυτό. Και όμως, στις πραγματικότητα πολλές χώρες επιλέγουν να προστατεύουν συγκεκριμένους κλάδους τους από τις εισαγωγές και τον ανταγωνισμό που συνεπάγεται το διεθνές εμπόριο. Επιπλέον, σε πολλές χώρες, αλλά και παγκοσμίως, υπάρχουν ισχυρές κλαδικές και κοινωνικές αντιδράσεις κατά της απελευθέρωσης του εμπορίου. Αν το εμπόριο είναι τόσο επωφελές, προς τι ο προστατευτισμός και οι διαμαρτυρίες εναντίον του;
Για να αντιληφθούμε τη λογική των διαμαρτυριών και του προστατευτισμού πρέπει να δούμε τις επιπτώσεις του διεθνούς εμπορίου όχι μόνο στη συνολική ευημερία μιας χώρας, αλλά και στη διανομή του εισοδήματος. Κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνει στα πλαίσια του Ρικαρδιανού υποδείγματος, στο οποίο υπάρχει μόνο ένας μεταβλητός ομογενής συντελεστής παραγωγής, η εργασία. Το Ρικαρδιανό υπόδειγμα υποθέτει ότι οι εργαζόμενοι είναι όλοι ίδιοι και μπορούν να μετακινούνται χωρίς κόστος μεταξύ των κλάδων παραγωγής, με αποτέλεσμα το εμπόριο να μην επηρεάζει τη διανομή του εισοδήματος.
Υπάρχουν δύο βασικοί λόγοι για τους οποίους το διεθνές εμπόριο έχει ισχυρές επιπτώσεις στη διανομή του εισοδήματος. Κατά πρώτον, οι πόροι μιας οικονομίας δεν μπορούν να μετακινηθούν χωρίς κόστος από κλάδο σε κλάδο, κάτι που προκαλεί η απελευθέρωση του διεθνούς εμπορίου. Κατά δεύτερον, οι διάφοροι κλάδοι έχουν διαφορετικές απαιτήσεις για συντελεστές παραγωγής, με κάποιους συντελεστές παραγωγής να είναι εξειδικευμένοι σε συγκεκριμένους κλάδους. Η μεταβολή στο μείγμα της παραγωγής που προκαλεί το διεθνές εμπόριο θα μειώσει τη ζήτηση για κάποιους συντελεστές παραγωγής και θα αυξήσει τη ζήτηση για άλλους, με αποτέλεσμα να αλλάξει η διανομή του εισοδήματος.
Έτσι, ενώ το εμπόριο μπορεί να είναι συνολικά επωφελές για μία χώρα, συχνά πλήττει συγκεκριμένες ομάδες μέσα στη χώρα τόσο βραχυχρόνια, όσο, ενδεχομένως, και μακροχρόνια.
Μία ρεαλιστική ανάλυση του διεθνούς εμπορίου θα πρέπει να ξεπεράσει το απλό Ρικαρδιανό υπόδειγμα, και να μπορεί να διερευνήσει τις επιπτώσεις του εμπορίου στη διανομή του εισοδήματος. Στη διάλεξη αυτή επικεντρωνόμαστε στις βραχυχρόνιες επιπτώσεις του διεθνούς εμπορίου στη διανομή του εισοδήματος, όταν υπάρχουν κάποιοι συντελεστές παραγωγής οι οποίοι δεν μπορούν να μετακινηθούν χωρίς κόστος μεταξύ κλάδων.
Για να κρατήσουμε το υπόδειγμα όσο απλό γίνεται, θα υποθέσουμε ότι το κόστος αυτό είναι απαγορευτικό για κάποιους συντελεστές παραγωγής, οι οποίοι είναι εξειδικευμένοι για να παράγουν μόνο σε ένα από τους δύο κλάδους. Το υπόδειγμα που προκύπτει ονομάζεται υπόδειγμα των εξειδικευμένων συντελεστών. To υπόδειγμα αυτό έχει τις ρίζες του στους Viner (1931) και Haberler (1936), και αναπτύχθηκε κατόπιν από τους Jones (1971) και Samuelson (1971).
Το υπόδειγμα εξειδικευμένων συντελεστών, αντιμετωπίζει πολλές από τις αδυναμίες του υποδείγματος του Ricardo.
Πρώτον, αναγνωρίζει το ρόλο των φυσικών πόρων (και άλλων εξειδικευμένων συντελεστών) ως πηγών συγκριτικού πλεονεκτήματος στο διεθνές εμπόριο. Δεύτερον, προβλέπει μερική και όχι απόλυτη εξειδίκευση στον κλάδο όπου κάθε χώρα έχει συγκριτικό πλεονέκτημα. Τρίτον, και σπουδαιότερο, προβλέπει ότι το διεθνές εμπόριο δημιουργεί ωφελημένους και ζημιωμένους, επιτρέποντας έτσι την ανάλυση του ρόλου της διανομής του εισοδήματος.
Παρότι πιο σύνθετο από το υπόδειγμα του Ricardo, το υπόδειγμα παραμένει σχετικά απλό, επιβεβαιώνοντας τις βασικές προβλέψεις και διορθώνοντας αρκετές από τις αδυναμίες του Ρικαρδιανού υποδείγματος. Οι βασικές του προβλέψεις είναι πιο συνεπείς με την εμπειρία, αν και είναι προφανές ότι ένα τόσο απλό θεωρητικό υπόδειγμα δεν θα μπορούσε παρά να έχει και αυτό σημαντικές αδυναμίες.
Οι προβλέψεις του υποδείγματος μπορούν να συνοψιστούν στα εξής:
Πρώτον, η εξειδίκευση που προβλέπεται δεν είναι πλήρης, όπως στο Ρικαρδιανό υπόδειγμα, αλλά σχετική. Στην ισορροπία με εμπόριο, η κάθε οικονομία θα επικεντρωθεί στα αγαθά στα οποία έχει συγκριτικό πλεονέκτημα, αλλά θα παράγει και άλλα αγαθά.
Δεύτερον, το συγκριτικό πλεονέκτημα μπορεί να προέρχεται από διαφορές στην τεχνολογία της παραγωγής, όπως υποτίθεται και στο Ρικαρδιανό υπόδειγμα, αλλά και από διαφορές στους εξειδικευμένους συντελεστές, όπως είναι οι φυσικοί πόροι.
Τρίτον, η σχετική εξειδίκευση στην παραγωγή προϊόντων στα οποία έχουν συγκριτικό πλεονέκτημα, επιτρέπει στις οικονομίες που μετέχουν στο διεθνές εμπόριο να επικεντρωθούν στους τομείς στους οποίους είναι σχετικά πιο παραγωγικές και να διευρύνουν τις καταναλωτικές δυνατότητές τους πέραν των παραγωγικών δυνατοτήτων τους, όπως και στο υπόδειγμα του Ricardo.
Τέταρτον, στο βαθμό που οι προτιμήσεις των καταναλωτών των διαφόρων χωρών ταυτίζονται ή δεν έχουν μεγάλες διαφορές, τα καταναλωτικά πρότυπα των χωρών που μετέχουν στο διεθνές εμπόριο συγκλίνουν, καθώς, με ελεύθερο διεθνές εμπόριο, οι καταναλωτές σε όλες τις χώρες αντιμετωπίζουν τις ίδιες σχετικές τιμές των αγαθών.
Πέμπτον, η διεύρυνση των καταναλωτικών δυνατοτήτων οδηγεί σε αύξηση της ευημερίας όλων των χωρών που συμμετέχουν στο διεθνές εμπόριο.
Έκτον, στο υπόδειγμα των εξειδικευμένων συντελεστών υπάρχουν ωφελημένοι και ζημιωμένοι. Αναμφίβολα ωφελημένοι είναι οι κάτοχοι των εξειδικευμένων συντελεστών στους εξαγωγικούς κλάδους, και αναμφίβολα ζημιωμένοι είναι οι κάτοχοι εξειδικευμένων συντελεστών στους κλάδους που ανταγωνίζονται τις εισαγωγές. Οι μεταβλητοί συντελεστές, όπως η ανειδίκευτη εργασία, που μπορούν να απασχοληθούν σε οποιοδήποτε κλάδο, μπορεί να είναι είτε ωφελημένοι είτε ζημιωμένοι.
Τέλος, οι αντιδράσεις αυτών που θίγονται μπορούν να οδηγήσουν τις κυβερνήσεις να προχωρήσουν σε περιορισμούς στο διεθνές εμπόριο. Αν οι κυβερνήσεις μπορούσαν να αναδιανείμουν μέρος των ωφελειών από τους ωφελημένους στους ζημιωμένους μέσω μιας αναδιανεμητικής πολιτικής, οι αντιδράσεις θα μπορούσαν να καμφθούν χωρίς περιορισμούς του εμπορίου. Ωστόσο στην πράξη αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολο.
Σε γενικές γραμμές, οι προβλέψεις του υποδείγματος αυτού είναι συμβατές με την διεθνή και ιστορική πραγματικότητα, και πλουσιότερες από το υπόδειγμα του Ricardo, χωρίς όμως να αναιρούν τις κεντρικές προβλέψεις του τελευταίου. Ωστόσο, και το υπόδειγμα αυτό έχει αδυναμίες.
Η βασική αδυναμία του είναι η ίδια η υπόθεση της ύπαρξης εξειδικευμένων συντελεστών. Αυτή η υπόθεση είναι ρεαλιστική μόνο βραχυχρόνια. Με την εξαίρεση των φυσικών πόρων, οι υπόλοιποι εξειδικευμένοι συντελεστές παραγωγής, ακόμη και η αγροτική γη, μπορούν να μετακινηθούν μεταξύ των κλάδων. Αυτό ισχύει σίγουρα για την εξειδικευμένη εργασία και για το εξειδικευμένο φυσικό κεφάλαιο. Για το λόγο αυτό το υπόδειγμα αυτό είναι πιο χρήσιμο για βραχυχρόνια παρά για μακροχρόνια ανάλυση των επιπτώσεων του διεθνούς εμπορίου.
Σύνδεσμος στις Διαφάνειες της Διάλεξης
Διδακτικά Εγχειρίδια
Κεφάλαιο 4 στο Διεθνής Οικονομική και Παγκόσμια Οικονομία
Κεφάλαιο 4 στο Διεθνής Οικονομική: Θεωρία και Πολιτική
Διεθνης Οικονομικη 